Przyroda pod pieczą

Dokładnie od 23 listopada 1993 roku najciekawsze przyrodniczo fragmenty ziemi rybnickiej i Raciborszczyzny wchodzą w skład Parku Krajobrazowego Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich. Całkowita powierzchnia kompleksu wynosi 443,5 km kw., a powierzchnia jego otuliny 121 km kw. Obejmuje on tereny od rzeki Odry na zachodzie po Orzesze i Woszczyce na wschodzie oraz od rzeki Bierawki na północy po Rybnik na południu. Obszary otulinowe położone są w okolicy Sośnicowic na północy oraz Żor, Rybnika i Ryduł-tów na południu. Celem utworzenia tego parku krajobrazowego była ochrona śląskiej przyrody, a także kulturowego dziedzictwa klasztoru cystersów, który przez blisko 600 lat istniał w miejscowości Rudy. Ta niewielka miejscowość, siedziba dyrekcji parku, położona w gminie Kuźnia Raciborska, uważana jest za kolebkę cywilizacji górnośląskiej. Nie tylko piękny kompleks klasztorno-pałacowy, będący centrum parku krajobrazowego, którego atutem jest unikalna fauna starorzecza Odry, sprawia, że przyjeżdża doń coraz więcej turystów. Dawna działalność zakonników cystersów na tym terenie sprawiła, iż w wielu miejscach powstały, charakterystyczne i jedyne w Europie miejsca specyficznego mikroklimatu. Kompleksy leśne, pomimo tragicznego pożaru w 1992 r., odbudowywane kosztem ogromnego wysiłku i potężnych nakładów finansowych wracają do życia.

Oddział wykonuje zadania z zakresu ochrony przyrody i edukacji przyrodniczej, w szczególności na terenie Parku Krajobrazowego Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich. Pracownicy oddziału w Rudach realizują także liczne programy aktywnej ochrony przyrody oraz prace badawcze, między innymi ochronę płazów przed śmiertelnością na drogach, ochronę rzadkich gatunków ptaków bociana czarnego i białego, bielika (zadania realizowane we współpracy z ornitologami i wojewódzkim konserwatorem przyrody), monitoring i ochronę derkacza, aktywną ochronę rybitwy rzecznej, badania i ochronę chiropterofauny (zadanie realizowane wspólnie ze Stowarzyszeniem dla Natury Wilk). W ramach edukacji ekologicznej pracownicy parku prowadzą warsztaty historyczno-regionalne Dymarki Cysterskie, spotkania dzieci i młodzieży niepełnosprawnej z przyrodą i historią regionu (program Krajobraz wokół nas) oraz warsztaty ekologiczne połączone z biegiem terenowym (Ekopodchody).

W ramach stałej rozbudowy bazy dydaktycznej Ośrodka Edukacyjnego ZPKWŚ w Rudach powstały nowe ekspozycje zajmujące w sumie 4 duże pomieszczenia i kilka pomniejszych o łącznej powierzchni 187 metrów kwadratowych. Służą one prezentacji trzech głównych zagadnień, tj.: przyrody, historii oraz prehistorii Parku Krajobrazowego „Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich”. We wszystkich salach poruszany jest wątek ekologiczny, który spina wszystkie części ekspozycji w logiczną całość. Podstawowym założeniem przy tworzeniu kompleksu było to, aby teoria przeplatała się tam z praktyką, a wiedza podawana w przekazie ustnym i za pośrednictwem środków audio-wideo na bieżąco była weryfikowana w trakcie ćwiczeń. Chodziło zatem o to, aby kompleks nie był muzealną ekspozycją, którą można jedynie oglądać w sposób bierny, ale o to żeby stworzyć bazę do prowadzenia zajęć aktywizujących ucznia w możliwie największym stopniu. Założenie zostało zrealizowane poprzez zmianę formuły ekspozycji, w której eksponaty, plansze można - a nawet trzeba - dotykać, przekładać, przemieszczać i dowolnie kształtować jak w ogromnej „układance”. Do końca wakacji kompleks można nieodpłatnie zwiedzać w ramach prowadzonej przez Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego akcji „Lato”.

(sem)